Türk Hukukundan Çocuk İşçi ve Çıraklar

21/03/2018

3641

Çocuk işçi ve çıraklar hakkında yapılabilecek değerlendirmeler ancak ilgili yasal düzenlemelerin doğru tespiti ile mümkün olabilecektir. Bu anlamda Türk Hukukunda çocuk işçi ve çıraklar Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik Madde 4’te tanımlanmıştır:

Çocuk işçi; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamamış olanları;

Genç işçi; 15 yaşını doldurmuş, 18 yaşını doldurmamış olanları ifade etmektedir.

Dolayısıyla öncelikle 16 yaşındaki bir birey İş Kanuna göre çocuk işçi değil, genç işçidir. Bu çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma şartları, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları hakkında yönetmelikte düzenlenmiştir.

İlgili Yönetmeliğin Madde 5 hükmü çocuk işçi ve genç işçi ayrımının yanında 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış genç işçilere ilişkin de bir ayrımda bulunmuştur:

Çocuk İşçi
Genç İşçi
16-18 yaş arası Genç İşçi

Yönetmelik eklerinde belirtildiği üzere üç yaş grubu işçilerin faaliyet alanları aşağıda sıralandığı gibidir:

Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri Hafif İşler

Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri,
Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,
Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri,
Büro hizmetlerine yardımcı işler,
Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),
Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,
Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri,
Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),
Spor tesislerinde yardımcı işler,
Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri.

Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler

Meyve ve sebze konserveciliği, sirke, turşu, salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze suları imalatı işleri,
Meyve ve sebze kurutmacılığı ve işlenmesi işleri,
Helva, bulama, ağda, pekmez imalatı işleri,

… başta olmak üzere kanunda 27 madde halinde ayrıntılı olarak diğer iş alanları sayılmaktadır.

16 Yaşını Doldurmuş Fakat 18 Yaşını Bitirmemiş Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler

Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası işleri ile boru, pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri.
Kurutma ve yapıştırma işleri, kontrplak, kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işleri.
Parafinden eşya imali işleri.

… başta olmak üzere kanunda 11 madde halinde ayrıntılı olarak diğer iş alanları sayılmaktadır.

18 Yaşını Doldurmamış İşçilerin Yapamayacağı İşler

Ayrıca yaş kayıtlarına bağlı olarak müsaade edilen işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde, alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde, gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde, aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işlerde, radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde, eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan sağlamayan işlerde, işyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma ve tahsilat işleri ile 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18 yaşını doldurmayan işçiler çalıştırılamaz.

Çocuk İşçilerin Eğitimini Tamamlamış Olmaları Şartı

4857 sayılı İş Kanunu Madde 71 ile Yönetmeliğe atıf yapılmakta ve on dört yaşını doldurmuş ancak ancak ilköğretimini tamamlamış olan çocuklar için “bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler” şeklinde hükmü ile beraber ve 14 yaşındaki bir çocuk için eğitimini tamamlamış olması şartı öngörülmüştür.

Ancak 16 yaşındaki bir genç işçinin eğitimini tamamlamış olması veya herhangi bir eğitime katılması konusunda İş Kanununda bir madde mevcut değildir. Bu durumda 16 yaşındaki bir genç işçi herhangi bir eğitime katılmadan çalıştırılabilecektir.

Azami Çalışma Süreleri ve Ara Dinlenmeleri

4857 sayılı İş Kanunu M.71/4 ve Yönetmelik M. 6 hükümleri uyarınca:

Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz.
15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada kırk saate kadar arttırılabilir.
Ara dinlenmelerle ilgili Yönetmelikte “İki saatten fazla dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zorunludur.” hükmü yer almaktadır.

Gece çalıştırma yasağı

İş Kanunu M.69 uyarınca “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönemdir.

Genç işçinin gece çalıştırılabilmesi kanunen mümkün değildir.

Tatiller

Hafta Tatili: Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Ayrıca hafta tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil: Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
Yıllık Ücretli İznin Kullandırılması: Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir.

Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.

İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu

İşveren çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır. Bu anlamda 16 yaşındaki genç bir işçiyi işe almak isteyen işverenin dahi velisi veya vasisi ile iş sözleşmesi yapma zorunluluğu mevcuttur.

18 yaşından küçük işçiler işe alınmadan önce madde de sayılı sağlık kontrollerinden geçirilmesi ve ilgili raporların işverence muhafaza edilmesi gerekmektedir.

ÇIRAK ÇALIŞTIRMAYA İLİŞKİN HÜKÜMLER

Söz konusu durum 3308 Sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanununa tabi olacaktır. İş bu kanundaki özellik arz eden maddelere aşağıda değinilmiştir.

Çırakların Statüleri

Türk hukuk sisteminde çıraklar işçi niteliği taşımamaktadır. İşbu kanun uyarınca çıraklar öğrenci statüsündedir ve işyerindeki işçi sayısına dâhil edilmezler. Dolayısıyla işçileri koruyucu iş kanunundan yararlanamazlar.

Bir işyerinde aday çırak veya çırak çalıştırmak isteniyorsa öncelikle o işyerinde usta öğretici bulunması şarttır.
Çırak olarak bir çocuğu çalıştırabilmek için gerekli şartlar m.10 da belirtilmiştir;
14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış olmak.
En az ilköğretim okulu mezunu olmak.
Bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olmaktır.
Çıraklık Sözleşmesi

İşyeri sahibi, aday çırağı ve çırağı çalıştırmaya başlamadan önce bunların velisi veya vasisi veya reşit ise kendisi ile yazılı çıraklık sözleşmesi yapmak zorundadır.

Çıraklık Eğitimi

Çıraklar mutlaka haftada sekiz saatten az olmamak üzere mesleki eğitim görürler.

Çıraklık Süresi

Bu dönem mesleğin özelliğine göre bir aydan az, üç aydan fazla olamaz. Bu süre Bakanlıkça tespit edilir. Deneme döneminden sonra taraflar 10 gün içinde ilgili Mesleki Eğitim Merkezi müdürlüğüne başvurmadığı takdirde çıraklık sözleşmesi kesinleşir ve bu dönem çıraklık süresinden sayılır.

Ücret, Sosyal Güvenlik Ve İzin

Aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar; aday çırak veya çırağın velisi veya vasisi veya kişi reşit ise kendisi; öğrenciler için okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. Ancak, işletmelerde meslek eğitimi gören öğrenci, aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin% 30’undan aşağı ücret ödenemez.

Aday çırak, çırak ve öğrencinin eğitimi sırasında işyerinin kusuru halinde meydana gelecek iş kazaları ve meslek hastalıklarından işveren sorumludur.

Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır.