Çalışma Süreleri
İş Kanununa uyarınca çalışma süresi haftada en fazla 45 saat olabilecektir, bu süre tarafların anlaşmasıyla azaltılabilir ancak arttırılamaz. Yine kural bu haftalık 45 saatlik sürenin haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünmesi gerekmektedir. (Haftada 5 gün çalışılması durumunda günde 9 saat haftada 6 gün çalışılması durumunda günde 7,5 saat). Bununla birlikte taraflar haftalık normal çalışma süresini haftanın çalışılan günlerine anlaşarak diledikleri şekilde dağıtabilirler unutulmaması gereken nokta bir günde çalışılan sürenin 11 saati geçemeyeceğidir. Kural bu olmakla birlikte çalışma süresinin bir günde 11 saati geçtiği durumlarda Yargıtayca bu 11 saati aşan sürelerde fazla çalışma ücretinin işverence ödenmesi gerektiği kabul edilmektedir.
Deneme Süresinde
Bu durumda, iki aylık denkleştirme süresi içinde işçinin ortalama haftalık çalışma süresi normal haftalık çalışma süresi olan 45 saati aşamaz. Buna göre iki aylık denkleştirme süresi içinde bazı haftalar 45 saatten fazla(66 saate kadar) bazı haftalar ise 45 saatten daha az sürelerle ama ortalama 45 saat aşılmamak kaydıyla çalışılmalıdır. Bu uygulamada 45 saatten fazla çalışılan haftalarda işçinin işverenden bir ek ücret talep etmesi söz konusu olmayacaktır. Çünkü önemli olan nokta iki aylık denkleştirme döneminde toplam 360 saatin aşılmaması zorunluluğudur.
Gece Çalışması
Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.
İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. Kural bu olmakla birlikte uygulamada ve Yargıtay kararlarında görüldüğü üzere gece çalışmasının günlük 7,5 saati aşması durumunda aşılan süre fazla çalışma olarak kabul edilmektedir ve bu süreler için fazla çalışma ücreti ödenmesi zorunluluğu doğmaktadır.
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.
FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA
Fazla Çalışma; haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.
Fazla Sürelerle Çalışma; haftalık çalışma süresinin taraflarca 45 saatten az olarak kararlaştırıldığı durumlarda uygulanan haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.
Burada Olağan Fazla Çalışma, Zorunlu Fazla Çalışma ve Sürekli Fazla Çalışma gibi kavramlardan bahsetmekte yarar vardır.
Olağan Fazla Çalışma;
Ülkenin genel yararları, işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle yapılan fazla çalışmalardır. Bunun için işverenin işçinin işe girişinde veya sonradan onayını alması gerekmektedir.
Olağan fazla çalışma süresinin toplamı yılda 270 saati geçemez.
Olağan fazla çalışma yapan işçiye her fazla saat çalışması karşılığında normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı %50 yükseltilerek ödenir veya her bir fazla çalışılan saat karşılığında işçiye bir saat otuz dakika serbest zaman verilir. İşçi bu serbest zamanı altı ay içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
Zorunlu Fazla Çalışma;
Bir arıza sırasında veya bir arızanın mümkün görülmesi durumunda yahut makinalar ile araç gereç için hemen yapılması gereken acele işlerde veyahut zorlayıcı bir nedenin ortaya çıkması durumlarında yapılan fazla çalışmadır. Zorunlu fazla çalışma için işçinin onayı aranmaz.
Zorunlu fazla çalışma işyeri olağan işyeri düzenine dönünceye dek sürdürülebilir.
Zorunlu fazla çalışma yapan işçilere 24 saat içinde en az 8 saatlik bir dinlenme süresine gereksinim duyacağı gözden kaçırılmamalıdır.
İşveren zorunlu fazla çalışma yaptırdığı işçiye her fazla saat çalışması karşılığında, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı %50 yükselterek ödemek veya her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullandırtmak zorundadır. İşçi bu serbest zamanı altı ay içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
Sürekli Fazla Çalışma;
Bazı işyerlerinde hazırlama-tamamlama ve temizleme işlerinin görülmesi teknik nedenler veya sağlık nedenleriyle zorunlu olabilir, bu durumda bu hazırlama tamamlama ve temizleme işleri işçiler tarafından iş saatlerinden önce ve sonra ve günlük olağan iş sürelerine ek olarak yapılmalıdır. Ancak unutmamak gerekir ki bu işler dahil işçinin günlük çalışması yine 11 saati geçemez.
Sürekli fazla çalışma yapacak işçiler, olağan iş sürelerine ek olarak günde en çok 2 saat daha çalıştırılabilirler ve hazırlama tamamlama ve temizleme işleriyle yapılan fazla çalışma sürelerinin toplamı da yine yılda 270 saati geçemez.
Sürekli fazla çalışmada geçirilecek sürenin her bir saati için, asıl işe ait normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 fazlası ücret ödenmek veya her bir fazla çalışılan saat karşılığında işçiye bir saat otuz dakika serbest zaman olarak verilmek zorundadır. İşçi bu serbest zamanı altı ay içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
YARGITAY GÖRÜŞLERİ
Yargıtay’a göre onay koşulu gerçekleşmişse ve fazla çalışma yapılacağı işçilere duyurulmuşsa işçinin fazla çalışma yükümlülüğü doğacaktır. Dolayısıyla yukarıda sayılan fazla çalışma için gerekli olan yasal koşulların gerçekleşmesine rağmen,işçi fazla çalışma yapmaktan kaçınıyorsa, işveren iş sözleşmesini ‘işçinin yapmakla görevli olduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi’ haklı nedenine dayanarak(İş Kanunu, m.25/2) fazla çalışma yapması gerektiğini işçiye hatırlattıktan sonra tazminat ödemek zorunda olmadan haklı nedenle feshedebilir.
Yargıtay’a göre fazla çalışma iddiasında bulunan işçinin bu iddiasını kanıtlaması gerekir, buna karşılık işveren de ücreti ödediğine dair savını kanıtlamalıdır. Bordrolarda fazla çalışma ve tatil sütununun boş bırakılması işçinin fazla çalışma yapmamış olduğunun kanıtı kabul edilemez ya da böyle bir bordronun işçi tarafından önkoşulsuz olarak imzalanması işçinin bu haktan vazgeçmesi anlamında yorumlanamaz.
Ancak üzerinde fazla çalışma sütunu bulunan ve ayın bazı günleri fazla çalışma yapıldığı görülen bir bordroyu ihtirazi kayıt koymadan imzalayan işçi sonradan fazla çalışma ücreti talep edemez.